Türk sovet ədəbiyyatında xalq rəhbəri obrazının mifopoetik mənbələri
Fatima Dursunova

Məqalədə türk sovet ədəbiyyatında milli liderlərin ritual təsvirləri müzakirə edilmişdir. Qeyd edək ki, türk sovet ədəbiyyatı liderinin imicinin formalaşması türk xalqlarının fəlsəfi və fəlsəfi-dini ənənələri ilə sıx əlaqəlidir. 1920-ci illərdə dastan eposunun ənənələri, eləcə də realistlərdən daha çox əfsanəvi xüsusiyyətləri olan klassik Şərq ədəbiyyatı yazıçılara Lenin portretini yazmağa kömək edir. Gələcəyi öncədəngörmə qabiliyyəti olan, insanlıq və qəhrəmanlıq, qəbilənin lideri və himayəçisi rolunu öhdəsinə götürə bilən bir şəxs – bunlar xalq liderlərinin sovet liderlərinin təsvirlərinə çevrildiyi folklor nümunələrində sahib olunan əsas xüsusiyyətlərdir. Sovet liderlərinin görünüşlərinin məşhurlaşmasında şairlər və improvizatorlar (aşıqlar, akınlar, baxşılar və s.) mühüm rol oynadılar. Nizami Gəncəvinin və Yusif Balasaqunlu kimi böyük türk şairlərinin yaradıcılığında mükəmməl hökmdarların obrazları, xüsusilə "İsgəndərnamə" və "Kutadqu-Bilik" əsərləri də sovet liderlərinin təsvirlərinin formalaşmasına mühüm təsir göstərmişdir. Daha sonrakı dövrdə Lenin obrazı bir zamanlar rus sovet yazıçıları tərəfindən yaradılmış yeni xüsusiyyətlərlə – yer üzündə ədalətin mümkünlüyünə səmimi şəkildə inanan parlaq inqilab nəzəriyyəçisinə bənzəyir. Stalinin şəxsiyyətə pərəstiş dövründə rus-sovet ədəbiyyatında olduğu kimi, türk ədəbiyyatında da etibarını itirmiş şəxsiyyətə pərəstişliklə parçalanan Lenin–Stalin mənəvi-siyasi tandemi yaradılmışdır. 1960-cı illərdə Sovet hakimiyyətinin böyük nailiyyətlərinin fonunda Lenin inqilabının nəhəng lideri haqqında yeni əsərlər yazılır və Leninin vəsiyyətləri yenidən xatırlanır.

Açar sözlər: türk xalqları ədəbiyyatı, lider, Lenin, Stalin, ədəbi arxetiplər